2025/01/07 at 11:40 ΜΜ 07/01/2025 newsroomΗ νέα Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
Medianalysis Team
Τι είναι η νέα Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και πώς θα διασφαλίσει την ανεξαρτησία και τον πλουραλισμό των υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Το Ευρωπαϊκό Οπτικοακουστικό Παρατηρητήριο, τμήμα του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο, πρόσφατα δημοσίευσε μια νέα επεξηγηματική έκθεση η οποία αναλύει την Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (EMFA). Η έκθεση συντάχθηκε από τον Mark D. Cole, καθηγητή για το Δίκαιο των μέσων ενημέρωσης και των τηλεπικοινωνιών στο Πανεπιστήμιο του Λουξεμβούργου και διευθυντή ακαδημαϊκών υποθέσεων στο Ινστιτούτο Ευρωπαϊκού Δικαίου των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (Institute of European Media Law) στο Saarbrücken και την Christina Etteldorf, ερευνήτρια στο Institute of European Media Law.
Η εκτενής, αλλά και προσιτή έκθεση κάνει μια βαθιά κατάδυση σε αυτό το νέο τμήμα της νομοθεσίας για τα μέσα ενημέρωσης που έχει ως στόχο να διασφαλίσει την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, τον πλουραλισμό και μια καλά λειτουργούσα εσωτερική αγορά μέσων ενημέρωσης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το κίνητρο για την δρομολόγηση και πρόταση της EMFA οφείλεται σε τέσσερα προβλήματα που εντοπίστηκαν:
(1) ασυντόνιστοι εθνικές νομοθεσίες και διαδικασίες που σχετίζονται με την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης
(2) ανεπαρκής συνεργασία μεταξύ των εθνικών εποπτικών αρχών των μέσων ενημέρωσης
(3) παρέμβαση στις συντακτικές αποφάσεις των μέσων ενημέρωσης, και
(4) αδιαφανής και άδικη κατανομή των οικονομικών πόρων στα μέσα ενημέρωσης.
Για να τεκμηριώσει αυτά τα τρωτά σημεία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην έκθεσή της για το κράτος δικαίου και στην ανάλυση του Media Pluralism Monitor (MPM) 2021 του Κέντρου για τον Πλουραλισμό και την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης (CMPF) – ένα χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έργο που παρακολουθεί ετησίως τις εξελίξεις σχετικά με τον πλουραλισμό των μέσων ενημέρωσης και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στην ΕΕ και σε ορισμένες υποψήφιες χώρες.
Στους τέσσερις κύριους τομείς που καλύπτονται από το MPM 2021, προσδιορίστηκε ένα μέσο επίπεδο κινδύνου για τη θεμελιώδη προστασία (π.χ. ύπαρξη δικαιωμάτων πληροφόρησης και εγγυήσεων για τους δημοσιογράφους καθώς και ανεξάρτητες αρχές των μέσων ενημέρωσης), την πολιτική ανεξαρτησία (π.χ. έκταση του πολιτικού ελέγχου των μέσων ενημέρωσης, ιδίως των δημόσιων μέσων ενημέρωσης, ή ύπαρξη εγγυήσεων κατά των πρακτικών χειραγώγησης στην πολιτική διαφήμιση) και την κοινωνική ενσωμάτωση (π.χ. πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης από διάφορες κοινωνικές και πολιτιστικές ομάδες ή η κατάσταση της παιδείας στα μέσα ενημέρωσης).
Για τον τομέα της πολυφωνίας της αγοράς (π.χ. διαφάνεια και συγκέντρωση της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης), ωστόσο, κατέληξε στο συμπέρασμα ύπαρξης ενός μέσου υψηλού κινδύνου, γεγονός που εγείρει προβληματισμό σχετικά με τις οικονομικές συνθήκες της επαγγελματικής δημοσιογραφίας και τη βιωσιμότητα των μέσων ενημέρωσης.
Υπό αυτό το πρίσμα, η πρόταση EMFA βασίστηκε στην εκτίμηση ότι, αφενός, οι απειλές κατά της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης καθιστούσαν δυσκολότερο για τα μέσα ενημέρωσης να εκπληρώσουν τον ουσιαστικό ρόλο τους στις δημοκρατίες από κοινωνικοπολιτική άποψη. Από την άλλη πλευρά, οι άνισοι όροι ανταγωνισμού από οικονομική άποψη από την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σήμαινε ότι οι παράγοντες της αγοράς των μέσων ενημέρωσης δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την εσωτερική αγορά στο έπακρο.
Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις στο μεταίχμιο μεταξύ πολιτιστικών και οικονομικών εκτιμήσεων, ο κύριος στόχος της EMFA είναι να συμβάλει στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς (μέσων ενημέρωσης), της οποίας τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Ωστόσο, δεδομένου ότι η προστασία της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης θεωρείται βασικός πυλώνας στήριξης αυτής, δευτερεύοντες στόχοι είναι επίσης η διασφάλιση της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, της ανεξαρτησίας, της συντακτικής ελευθερίας και της προστασίας των δημοσιογράφων. Αυτό είναι αξιοσημείωτο, καθώς προηγουμένως αυτές οι πτυχές των θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν «ρυθμίζονταν» άμεσα από το δίκαιο της ΕΕ, αλλά θεωρούνταν μάλλον απαραίτητες προϋποθέσεις που έπρεπε να διασφαλίζονται από τα κράτη μέλη.
Λαμβάνοντας υπόψη τους πολλαπλούς στόχους της EMFA, επιλέχθηκε το μέσο του κανονισμού, που είναι άμεσα εφαρμόσιμο σε όλα τα κράτη μέλη, αντί της έκδοσης οδηγίας, η οποία θα συνεπαγόταν την επακόλουθη ανάγκη εθνικής εφαρμογής. Σε αντίθεση με την προσέγγιση μέσω οδηγίας σε άλλους τομείς της ρύθμισης των μέσων ενημέρωσης, η αλλαγή αυτή αιτιολογήθηκε κυρίως με υψηλότερο βαθμό δεσμευτικότητας του συνόλου των κανόνων. Αυτό θεωρήθηκε πιθανότατα χρήσιμο ενόψει πιθανών μελλοντικών διαδικασιών επί παραβάσει κατά των κρατών μελών σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.
Περαιτέρω επιχειρήματα ήταν ότι θα οδηγούσε σε λιγότερες πιθανές αποκλίσεις κατά τη διαδικασία εφαρμογής, στη θέσπιση άμεσα εφαρμοστέων δικαιωμάτων, καθώς και σε θετικές επιπτώσεις στις θεσμικές πτυχές, δηλαδή στη δυνατότητα σύστασης ενός συμβουλίου που θα αντικαθιστούσε το σημερινό συντονιστικό όργανο των εθνικών ρυθμιστικών αρχών, την Ομάδα Ευρωπαϊκών Εποπτικών Αρχών για τις Υπηρεσίες Οπτικοακουστικών Μέσων (ERGA). Ωστόσο, οι πολυποίκιλοι κανόνες της EMFA, οι οποίοι αφορούν ένα ευρύ φάσμα τομέων και φορέων, περιέχουν σημαντικό βαθμό διακριτικής ευχέρειας για τα κράτη μέλη, ο οποίος καθορίζει τον πραγματικό βαθμό εναρμόνισης στο πλαίσιο του νέου «δικαίου της ΕΕ για τα μέσα ενημέρωσης».
Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο γίνεται μια επισκόπηση των εγγυήσεων για τα μέσα ενημέρωσης που θεωρήθηκε ότι έλειπαν στην Ευρώπη και οι οποίες οδήγησαν στη δημιουργία του EMFA ως λύση. Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται οι βασικοί στόχοι του EMFA: «να συμβάλει στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς (των μέσων ενημέρωσης), της οποίας τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η δημοκρατία και το κράτος δικαίου».
Οι συγγραφείς εξηγούν επίσης ότι οι ευρωπαίοι νομοθέτες επέλεξαν τη μορφή κανονισμού για αυτό το κομμάτι της νομοθεσίας, και επομένως άμεσα εφαρμόσιμο ως τέτοιο σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα, αντί για μια οδηγία που πρέπει να περάσει από τη μεταβλητή διαδικασία της εθνικής μεταφοράς.
Το δεύτερο κεφάλαιο εξηγεί τη νομική βάση της EMFA. Ο κανονισμός αυτός βασίζεται στη λεγόμενη ρήτρα εσωτερικής αγοράς της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Η νομική του βάση εγείρει πολύ θεμελιώδη ζητήματα σχετικά με την κατανομή των εξουσιών μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών. Οι συγγραφείς σκιαγραφούν τις διαφωνίες που υπάρχουν σήμερα στο σημείο αυτό εντός της Ευρώπης και συνεχίζουν εξηγώντας ότι η Ουγγαρία έχει ασκήσει ακόμη και προσφυγή ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο την ακύρωση του EMFA. Το τρίτο κεφάλαιο περιγράφει συνοπτικά την EMFA. Οι συγγραφείς σκιαγραφούν τα τέσσερα διαφορετικά κεφάλαια του κανονισμού και τα περιγράφουν ξεχωριστά.
Έχοντας συνοψίσει τη βασική δομή της EMFA, οι συγγραφείς υπεισέρχονται σε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το πεδίο εφαρμογής του EMFA στο τέταρτο κεφάλαιο.
Το κεφάλαιο αυτό αποτελεί τον κύριο όγκο της έκθεσης και παρέχει λεπτομερή ανάλυση των διαφόρων διατάξεων του EMFA σε τομείς όπως τα δικαιώματα των αποδεκτών και των χρηστών, οι κανόνες για τους παρόχους υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης, τα δημόσια μέσα ενημέρωσης (ορισμός και παρακολούθηση της διάταξης PSM), η σχέση μεταξύ πλατφορμών και μέσων ενημέρωσης και, τέλος, η διαμόρφωση της εσωτερικής αγοράς μέσων ενημέρωσης όσον αφορά τους κανόνες συγκέντρωσης. Ιδιαίτερη προσοχή δίδεται στο κρίσιμο ζήτημα της συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών μέσων ενημέρωσης, αφενός, και στη μεταρρύθμιση της ERGA – που θα αντικατασταθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα από το «Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπηρεσιών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης» – αφετέρου.
Το κεφάλαιο αυτό δείχνει σε ποιους τομείς η EMFA αναμένεται να έχει σημαντικό αντίκτυπο για τους φορείς της αγοράς, τις ρυθμιστικές αρχές και, τέλος, τους χρήστες. Επισημαίνει επίσης τα σημεία σύγκλισης και πιθανής επικάλυψης με άλλα νομικά μέσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στο τελευταίο πέμπτο κεφάλαιο, οι συγγραφείς περιγράφουν την έγκριση του EMFA ως «την αρχή μιας νέας εποχής ρύθμισης (των μέσων ενημέρωσης) από την ΕΕ». Στις καταληκτικές παρατηρήσεις τους αναφέρουν ότι «το ερώτημα αν το EMFA δίνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα νέο ή βελτιωμένο εργαλείο για να ανταποκριθεί στις θεμελιωδώς προβληματικές εξελίξεις στα κράτη μέλη στο μέλλον θα απαντηθεί μόνο όταν η Επιτροπή εφαρμόσει το EMFA για πρώτη φορά».
Πηγές
Cole M., “Acting on Media Freedom: The Proposed European Media Freedom Act (EMFA) of the European Union”, University of the Pacifica Law Review 55 (2024). https://scholarlycommons.pacific.edu/uoplawreview/vol55/iss2/14/
Regulation (EU) 2024/1083 of the European Parliament and of the Council of 11 April 2024 establishing a common framework for media services in the internal market and amending Directive 2010/13/EU (European Media Freedom Act) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32024R1083
Bleyer-Simon K. et al., “Monitoring Media Pluralism in the Digital Era”, 2021 https://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/71970/CMPF_MPM2021_final-report_QM-09-21-298-EN-N.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Η έρευνα του Ευρωπαϊκού Οπτικοακουστικού Παρατηρητήριου:
Mark D. Cole, Christina Etteldorf (2024). The European Media Freedom Act Unpacked διαθέσιμη σε: https://rm.coe.int/iris-2024-6-emfa-unfolded-en/1680b2a0a1
Πηγή: Medianalysis.net