Πώς θα είναι ο παγκόσμιος πληθυσμός μέχρι το τέλος του αιώνα; Μεγαλύτερος, λιγότερο γόνιμος και λιγότερο πολυάριθμος από ό,τι αναμενόταν, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις του Τμήματος Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Οι δημογράφοι αναθεώρησαν τις προβλέψεις τους ελαφρώς προς τα κάτω. Εκτιμούν τώρα ότι η ανθρωπότητα θα συνεχίσει να αυξάνεται κατά τα επόμενα 50 χρόνια, με αποκορύφωμα τα 10,3 δισεκατομμύρια στα μέσα της δεκαετίας του 2080, προτού μειωθεί στα 10,2 δισεκατομμύρια το 2100, δηλαδή σχεδόν 200 εκατομμύρια λιγότερα από ό,τι προβλεπόταν το 2022 και 700 εκατομμύρια λιγότερα από ό,τι υπολογιζόταν πριν από 10 χρόνια.
Οι ειδικοί λένε ότι τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων και τα μειωμένα επίπεδα γονιμότητας – ιδίως σε χώρες με “εξαιρετικά χαμηλή” γονιμότητα, όπως η Κίνα, η Ιταλία και η Ισπανία – ευθύνονται για την επικείμενη κορύφωση. Η “νωρίτερη και χαμηλότερη κορύφωση είναι ένα ελπιδοφόρο σημάδι”, δήλωσε ο Li Junhua, αναπληρωτής γενικός γραμματέας του ΟΗΕ για οικονομικές και κοινωνικές υποθέσεις, καθώς η ισοπέδωση θα μπορούσε να μειώσει τις περιβαλλοντικές ζημιές.
Τα ποσοστά γονιμότητας μειώνονται παγκοσμίως και οι πολιτικές των κυβερνήσεων “απέτυχαν σχεδόν ολοκληρωτικά να αλλάξουν αυτό το γεγονός”, αναφέρει το Vox. Κατά συνέπεια, οι προβλέψεις του ΟΗΕ μπορεί να αστοχούν αρκετά, αλλά “οι αλλαγές είναι γενικά ενσωματωμένες”. Αν και η συζήτηση για την πληθυσμιακή πολιτική οδηγεί συχνά σε “πολιτιστικούς πολέμους” και έντονες αντιπαραθέσεις, ένα φαινόμενο που ονομάζεται πληθυσμιακή ορμή – όταν οι πληθυσμοί συνεχίζουν να μειώνονται για ένα διάστημα, ακόμη και αν τα ποσοστά γεννήσεων αυξάνονται – σημαίνει ότι αυτές οι μάχες “είναι σε μεγάλο βαθμό πέρα από το θέμα”. Ανεξάρτητα από αυτό, ο συνολικός πληθυσμός, πριν κορυφωθεί, θα συνεχίσει να γερνάει. Και λόγω της πτώσης του παγκόσμιου προσδόκιμου ζωής λόγω πανδημίας, “αυτό είναι εν μέρει μια ιστορία επιτυχίας”. Το τελικό αποτέλεσμα, ωστόσο, είναι η “παγκόσμια γκριζοποίηση” με περισσότερους ηλικιωμένους από ό,τι παιδιά μέχρι τη δεκαετία του 2070. Και, “μόλις τώρα αρχίζουμε να καταπιανόμαστε με το πώς θα αισθανόμαστε έναν γηραιότερο, συρρικνωμένο κόσμο. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσαρμοστούμε.”
Ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι η κορύφωση έρχεται πολύ πιο γρήγορα. Ο πληθυσμός θα κορυφωθεί τελικά, αλλά “η μία μετά την άλλη, οι προβλέψεις συνεχίζουν να αστοχούν”, δήλωσε ο John Burn-Murdoch στους Financial Times. Οι προβλέψεις του ΟΗΕ και άλλων τείνουν να υποτιμούν το πόσο γρήγορα μειώνονται τα ποσοστά γεννήσεων. Και συχνά, δεν λαμβάνουν υπόψη τους μικρές διακυμάνσεις στις παγκόσμιες τάσεις. Ο Jesús Fernández-Villaverde, ερευνητής και καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, δήλωσε στους FT ότι ο συνολικός αντίκτυπος αυτών των αστοχιών σημαίνει ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός βρίσκεται στην πορεία “χαμηλής γονιμότητας” του ΟΗΕ. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσαμε δυνητικά να δούμε μια κορύφωση ήδη από το 2054, 30 χρόνια νωρίτερα από το χρονοδιάγραμμα, με παγκόσμιο πληθυσμό περίπου εννέα δισεκατομμυρίων. Η πρόβλεψη της πορείας του παγκόσμιου πληθυσμού δεν είναι εύκολη υπόθεση και “ακόμη και μικροσκοπικές διαταραχές σήμερα μπορούν να επιδεινωθούν σε χάσματα που χασμουριούνται”, δήλωσε ο Burn-Murdoch. Αλλά ίσως ο επόμενος γύρος προβλέψεων “θα πρέπει να συνοδεύεται από μια προειδοποίηση για την υγεία: αυτές οι εκτιμήσεις είναι εξαιρετικά ασαφείς και βασίζονται σε πλαίσια που ίσχυαν στο παρελθόν, αλλά μπορεί να μην ισχύουν σήμερα.” “Χρησιμοποιήστε τις με προσοχή, και πιθανόν να σφάλλετε στη χαμηλή πλευρά”.
Από μια άλλη οπτική, η μετανάστευση παίζει ένα ρόλο. Οι ΗΠΑ αποτελούν εξαίρεση στον πλούσιο κόσμο, καθώς ο πληθυσμός τους αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, φθάνοντας περίπου τα 421 εκατομμύρια μέχρι το 2100. Αλλά αυτό είναι πολύ λιγότερο συνάρτηση της γονιμότητας – η γονιμότητα στις ΗΠΑ βρίσκεται εδώ και χρόνια κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης – παρά του ανοίγματος της χώρας στη μετανάστευση. Πρόσφατες προβλέψεις της απογραφής δείχνουν ότι αν η μετανάστευση στις ΗΠΑ σταματούσε αύριο, ο πληθυσμός των ΗΠΑ θα άρχιζε να μειώνεται αμέσως και θα έφτανε μόλις τα 226 εκατομμύρια μέχρι το 2100. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει ότι ενώ η ουσιαστική μετατόπιση των ποσοστών γονιμότητας μπορεί να είναι αδύνατη, οι χώρες μπορούν να ελέγχουν τη μετανάστευση, γεγονός που δίνει στις ΗΠΑ μεγαλύτερη επιρροή στο πόσο μεγάλες ή πόσο μικρές θα είναι δεκαετίες στο μέλλον. Αλλά ακόμη και αυτή είναι μια σχετική αλλαγή. Αν δεν αρχίσουμε να λαμβάνουμε μετανάστες εκτός κόσμου, κάθε νέος πολίτης σε μια χώρα αποτελεί απώλεια πληθυσμού για μια άλλη.
Μια νέα τάξη πραγμάτων
Ακόμα κι αν η αύξηση του πληθυσμού στον κόσμο στο σύνολό του μπορεί να επιβραδυνθεί και τελικά να αντιστραφεί, σε ορισμένες χώρες με νεότερους πληθυσμούς και σχετικά υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας – κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική – θα σημειωθεί μαζική αύξηση. Το αποτέλεσμα είναι ότι μέχρι το τέλος του αιώνα, η σύνθεση του κόσμου θα είναι πολύ διαφορετική. Η Νιγηρία προβλέπεται να γίνει η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο μετά την Ινδία, με πληθυσμό που θα υπερτριπλασιαστεί και θα ξεπεράσει τα 700 εκατομμύρια. Ο πληθυσμός του Πακιστάν αναμένεται να αυξηθεί κατά περισσότερα από 100 εκατομμύρια. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η οποία κατέχει τη 15η θέση στον κόσμο σε πληθυσμό σήμερα, προβλέπεται να φτάσει στην έβδομη θέση με 388 εκατομμύρια ανθρώπους – περισσότερους από όσους έχουν σήμερα οι ΗΠΑ.
Μόλις τώρα αρχίζουμε να αντιμετωπίζουμε το πώς θα αισθανόμαστε έναν γηραιότερο, συρρικνούμενο κόσμο. Η πληθυσμιακή αλλαγή μοιάζει λίγο με την κλιματική αλλαγή: μια μεγα-τάση που θα διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό το είδος του μέλλοντος στο οποίο θα ζήσουμε εμείς και ο μειούμενος αριθμός των απογόνων μας. Η διαφορά είναι ότι παραμένει στον έλεγχό μας η αλλαγή της πορείας της κλιματικής αλλαγής μέσω της ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής. Παρά τη ρητορική του πολιτιστικού πολέμου, αυτό δεν ισχύει σε μεγάλο βαθμό για το δημογραφικό. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσαρμοστούμε.