Σε πολλές χώρες, η θρησκεία και η πολιτική είναι βαθιά συνυφασμένες. Η
πεποίθηση ότι η ιστορικά κυρίαρχη θρησκεία μιας χώρας πρέπει να αποτελεί
κεντρικό στοιχείο της εθνικής της ταυτότητας και να καθοδηγεί τη χάραξη
πολιτικής περιγράφεται μερικές φορές ως “θρησκευτικός εθνικισμός”. Ένα
ευρύ φάσμα κινημάτων έχει περιγραφεί ως θρησκευτικός εθνικισμός, μεταξύ
άλλων στην Ινδία, όπου ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι έκανε
προεκλογική εκστρατεία και κυβέρνησε με βάση την ιδέα ότι η ινδουιστική
πίστη και κουλτούρα πρέπει να διαμορφώνουν τις κυβερνητικές πολιτικές- και
στο Ισραήλ, όπου ο πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου υποστηρίζεται από
έναν συνασπισμό που περιλαμβάνει υπερορθόδοξα και εθνικοθρησκευτικά
κόμματα. Ωστόσο, δεν υπάρχει καθολικά αποδεκτός ορισμός του
θρησκευτικού εθνικισμού, αφήνοντας πολλά περιθώρια για συζήτηση σχετικά
με το ποιος είναι, ας πούμε, χριστιανός εθνικιστής ή ινδουιστής εθνικιστής.
Αυτό έχει καταστήσει δύσκολο να εκτιμηθεί πόσο κοινές είναι τέτοιες απόψεις
σε όλο τον κόσμο.
Για να βοηθήσει να καλυφθεί αυτό το κενό, το ερευνητικό κέντρο Pew
Research Center έθεσε ως στόχο να μετρήσει ποιο ποσοστό των ανθρώπων
σε διάφορες χώρες θεωρεί την κυρίαρχη θρησκευτική παράδοση ως κεντρικό
στοιχείο της εθνικής τους ταυτότητας, επιθυμεί οι ηγέτες τους να συμμερίζονται
τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις και επιθυμεί οι θρησκευτικές διδασκαλίες
να καθοδηγούν τους νόμους τους. Το ερευνητικό κέντρο Pew έθεσε τέσσερις
βασικές ερωτήσεις σε εθνικά αντιπροσωπευτικές έρευνες σε σχεδόν 55.000
άτομα, που διεξήχθησαν από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο του 2024 σε 36
χώρες:
Πόσο σημαντικό είναι να ανήκεις στην ιστορικά κυρίαρχη θρησκεία για
να είσαι πραγματικά μέρος της εθνικής σου ταυτότητας; (Για
παράδειγμα, πόσο σημαντικό είναι να είσαι μουσουλμάνος για να είσαι
αληθινός Ινδονήσιος ή να είσαι χριστιανός για να είσαι αληθινός
Αμερικανός;)
Πόσο σημαντικό είναι για τους ερωτώμενους ο εθνικός τους ηγέτης να
συμμερίζεται τις θρησκευτικές σας πεποιθήσεις;
Πόση επιρροή πιστεύουν ότι πρέπει να έχει το ιερό κείμενο της
ιστορικά επικρατούσας θρησκείας στους νόμους της χώρας σας; (Για
παράδειγμα, πόση επιρροή θα έπρεπε να έχει το Κοράνι στους νόμους
της Τουρκίας ή η Βίβλος στους νόμους της Ιταλίας;)
Όταν το ιερό κείμενο συγκρούεται με τη βούληση του λαού, ποιο θα
έπρεπε να έχει μεγαλύτερη επιρροή στους νόμους της χώρας σας;
(Αυτή η επόμενη ερώτηση τέθηκε μόνο στους ερωτηθέντες που
απάντησαν στην προηγούμενη ερώτηση λέγοντας ότι το ιερό κείμενο
πρέπει να έχει “αρκετά μεγάλη” ή “μεγάλη” επιρροή στους νόμους της
χώρας τους)
Για τους στόχους της έρευνας το κέντρο Pew όρισε ως “θρησκευτικούς
εθνικιστές” τα άτομα που ταυτίζονται με την ιστορικά επικρατούσα θρησκεία
(συχνά επίσης την πλειοψηφούσα θρησκεία) και παίρνουν έντονα
θρησκευτική θέση και στις τέσσερις αυτές ερωτήσεις.
Εδώ ο Πίνακας 1
Πίνακας 1: Μερίδιο των αξιόπιστων εθνικιστών πολιτών ποικίλει ευρέως
σε όλες τις χώρες
Στην Τουρκία, για παράδειγμα, ένας θρησκευτικός εθνικιστής θα ήταν ένας
μουσουλμάνος που λέει … Το να είσαι μουσουλμάνος είναι πολύ σημαντικό
για να είσαι πραγματικά Τούρκος- Και είναι πολύ σημαντικό ο πρόεδρος της
Τουρκίας να συμμερίζεται τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις- Και το Κοράνι
θα πρέπει να έχει τουλάχιστον αρκετή επιρροή στους νόμους της Τουρκίας-
Και όταν το Κοράνι συγκρούεται με τη βούληση του λαού, το Κοράνι θα πρέπει
να έχει μεγαλύτερη επιρροή.
Στο Ισραήλ, ένας θρησκευτικός εθνικιστής θα ήταν ένας Εβραίος που λέει …
Το να είσαι Εβραίος είναι πολύ σημαντικό για να είσαι πραγματικά Ισραηλινός-
και είναι πολύ σημαντικό ο πρωθυπουργός του Ισραήλ να μοιράζεται τις
θρησκευτικές τους πεποιθήσεις- και οι εβραϊκές γραφές θα πρέπει να έχουν
τουλάχιστον αρκετή επιρροή στους νόμους του Ισραήλ- και όταν οι εβραϊκές
γραφές συγκρούονται με τη θέληση του λαού, οι εβραϊκές γραφές θα πρέπει
να έχουν μεγαλύτερη επιρροή.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας θρησκευτικός εθνικιστής θα ήταν ένας
χριστιανός που λέει … Το να είσαι χριστιανός είναι πολύ σημαντικό για να είσαι
πραγματικά Αμερικανός- Και είναι πολύ σημαντικό ο πρόεδρος των ΗΠΑ να
μοιράζεται τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις- Και η Βίβλος θα πρέπει να έχει
τουλάχιστον κάποια επιρροή στους νόμους των ΗΠΑ- Και όταν η Βίβλος
συγκρούεται με τη θέληση του λαού, η Βίβλος θα πρέπει να έχει μεγαλύτερη
επιρροή.
Χρησιμοποιώντας αυτόν τον ορισμό, η επικράτηση του θρησκευτικού
εθνικισμού ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό στις 35 χώρες όπου θέσαμε και τις
τέσσερις αυτές ερωτήσεις. Λιγότεροι από το 1% των ενηλίκων που
συμμετείχαν στην έρευνα πληρούν τα κριτήρια στη Γερμανία και τη Σουηδία,
σε σύγκριση με περισσότερους από τέσσερις στους δέκα στην Ινδονησία
(46%) και το Μπαγκλαντές (45%).
Σε αυτή την παγκόσμια προοπτική, οι ΗΠΑ δεν ξεχωρίζουν για ιδιαίτερα
υψηλά επίπεδα θρησκευτικού εθνικισμού. Μόλις το 6% των Αμερικανών.
ενηλίκων είναι θρησκευτικοί εθνικιστές βάσει του συνδυασμού αυτών των
τεσσάρων μετρήσεων, περίπου στο ίδιο επίπεδο με αρκετές άλλες χώρες που
συμμετείχαν στην έρευνα στην αμερικανική ήπειρο, όπως η Χιλή (6%), το
Μεξικό (8%) και η Αργεντινή (8%). ) Ο Καναδάς έχει σχετικά χαμηλό ποσοστό
θρησκευτικών εθνικιστών (3%), ενώ η Κολομβία (12%), η Βραζιλία (13%) και
το Περού (17%) έχουν κάπως υψηλότερα ποσοστά.
Πίνακας 2: Οι άνθρωποι της ιδεολογικής δεξιάς είναι πιο πιθανό να είναι
θρησκευτικοί εθνικιστές σε πολλές χώρες
Ωστόσο, οι ΗΠΑ ξεχωρίζουν σε σύγκριση με άλλες χώρες υψηλού
εισοδήματος, ιδίως στις ερωτήσεις σχετικά με τα θρησκευτικά κείμενα. Οι
ενήλικες των ΗΠΑ είναι πιο πιθανό από τους ανθρώπους σε οποιαδήποτε
άλλη χώρα υψηλού εισοδήματος που συμμετείχαν στην έρευνα να πουν ότι η
Βίβλος έχει σήμερα είτε μεγάλη είτε κάποια επιρροή στους νόμους της χώρας
τους (σε άλλες χώρες, οι άνθρωποι ρωτήθηκαν για άλλα κείμενα). Και το κοινό
των ΗΠΑ είναι επίσης πιο διατεθειμένο από τους ανθρώπους σε άλλες χώρες
υψηλού εισοδήματος να πει ότι η Βίβλος πρέπει να έχει αυτού του είδους την
επιρροή (και πάλι, σε σχέση με τα ιερά κείμενα για τα οποία ρωτήθηκαν σε
άλλα μέρη).
Οι Αμερικανοί είναι επίσης μεταξύ των πιο πιθανών από κάθε άλλο κοινό
υψηλού εισοδήματος να:
Περιγράψουν μια θρησκευτική ταυτότητα (σε αυτή την περίπτωση, να
είναι χριστιανοί) ως πολύ σημαντική για να μοιράζονται πραγματικά την
εθνική ταυτότητα (να είναι Αμερικανοί)
Λένε ότι είναι πολύ σημαντικό για τον πολιτικό ηγέτη της χώρας τους να
έχει ισχυρές θρησκευτικές πεποιθήσεις
Διαφορές μεταξύ πλούσιων και λιγότερο πλούσιων χωρών
Η έρευνα δείχνει ότι, σε γενικές γραμμές, οι χώρες υψηλού εισοδήματος
διαφέρουν έντονα από τις χώρες μεσαίου εισοδήματος (όπως ορίζονται από
την Παγκόσμια Τράπεζα) όσον αφορά στις δημόσιες στάσεις σχετικά με τη
θρησκεία. Οι άνθρωποι στις χώρες μεσαίου εισοδήματος είναι πιο πιθανό από
τους ανθρώπους στις πλουσιότερες χώρες να λένε:
Η θρησκεία κάνει περισσότερο καλό παρά κακό στην κοινωνία
Η θρησκεία ενθαρρύνει την ανεκτικότητα παρά τη μισαλλοδοξία
Η θρησκεία δεν ενθαρρύνει τη δεισιδαιμονία
Οι άνθρωποι που ζουν σε χώρες μεσαίου εισοδήματος έχουν περισσότερες
πιθανότητες από ό,τι οι άνθρωποι σε χώρες υψηλού εισοδήματος να ανήκουν
σε κάποια θρησκεία, να προσεύχονται τακτικά και να δηλώνουν ότι η θρησκεία
είναι σημαντική στη ζωή τους. Οι θρησκευόμενοι άνθρωποι τείνουν να
τάσσονται υπέρ ενός ρόλου της θρησκείας στη δημόσια ζωή. Έτσι, είναι
λογικό ότι σε χώρες όπου περισσότεροι άνθρωποι ακολουθούν μια θρησκεία,
η θρησκεία είναι πιο πιθανό να θεωρείται θετική επιρροή στην κοινωνία. Για
παράδειγμα, στο Μπαγκλαντές – όπου περίπου εννέα στους δέκα ενήλικες
είναι μουσουλμάνοι – το 94% λέει ότι η θρησκεία βοηθάει κυρίως την κοινωνία.
Αλλά στη Σουηδία – όπου λιγότεροι από τους μισούς ενήλικες που
συμμετείχαν στην έρευνα (47%) έχουν θρησκευτική πίστη – το 42% λέει ότι η
θρησκεία είναι χρήσιμη. Οι άνθρωποι στις χώρες μεσαίου και υψηλού
εισοδήματος διαφέρουν επίσης ως προς τον ρόλο που πιστεύουν ότι η
θρησκεία πρέπει να διαδραματίζει στη δημόσια ζωή. Για παράδειγμα, σε
πολλές χώρες μεσαίου εισοδήματος, οι πλειοψηφίες θέλουν θρησκευτικά
κείμενα όπως η Βίβλος ή το Κοράνι να έχουν είτε μεγάλη είτε αρκετή επιρροή
στους νόμους της χώρας τους. Αντίθετα, στις περισσότερες χώρες υψηλού
εισοδήματος που συμμετείχαν στην έρευνα, μόνο μια μειοψηφία των ενηλίκων
θέλει τα θρησκευτικά κείμενα να διαδραματίζουν αυτόν τον ρόλο. Σε ορισμένες
πλουσιότερες χώρες, οι άνθρωποι τείνουν επίσης να δίνουν προτεραιότητα
στη βούληση του λαού έναντι των θρησκευτικών κειμένων, όταν τα δύο αυτά
κείμενα συγκρούονται. Στις χώρες μεσαίου εισοδήματος ισχύει το αντίθετο.
Οι άνθρωποι στις χώρες μεσαίου εισοδήματος είναι επίσης πιο πιθανό από
ό,τι στις χώρες υψηλού εισοδήματος να λένε ότι είναι πολύ σημαντικό ο ηγέτης
της χώρας τους να έχει θρησκευτικές πεποιθήσεις που είναι ίδιες με τις δικές
τους (και να έχει ισχυρές θρησκευτικές πεποιθήσεις, τελεία και παύλα).
Η θρησκεία παίζει μεγαλύτερο ρόλο στην εθνική ταυτότητα στις χώρες
μεσαίου εισοδήματος από ό,τι στις χώρες υψηλού εισοδήματος που
συμμετείχαν στην έρευνα. Ενώ συγκριτικά λίγοι άνθρωποι στις περισσότερες
χώρες υψηλού εισοδήματος λένε ότι το να μοιράζονται την ιστορικά κυρίαρχη
θρησκεία της χώρας είναι πολύ σημαντικό για να είναι κανείς “πραγματικά”
μέλος αυτού του έθνους, οι μισοί ή περισσότεροι στις περισσότερες χώρες
μεσαίου εισοδήματος θεωρούν τη θρησκεία ως βασικό μέρος του εθνικού
ανήκειν.
Οι άνθρωποι στις χώρες μεσαίου εισοδήματος είναι επίσης πιο πιθανό να
είναι θρησκευτικοί εθνικιστές. Οι θρησκευτικοί εθνικιστές δεν αποτελούν την
πλειοψηφία του πληθυσμού σε καμία από τις χώρες που συμμετείχαν στην
έρευνα. Ωστόσο, σε 13 από τις 17 χώρες μεσαίου εισοδήματος που
ερευνήθηκαν (δεδομένου ότι η Τυνησία δεν περιλαμβάνεται στην ανάλυσή μας
για τον θρησκευτικό εθνικισμό), υπάρχουν διψήφια ποσοστά θρησκευτικών
εθνικιστών. Τα ποσοστά αυτά φθάνουν περίπου το ένα τρίτο ή και
περισσότερο στην Κένυα (32%), τη Μαλαισία (38%), το Μπαγκλαντές (45%)
και την Ινδονησία (46%).
Στις περισσότερες χώρες υψηλού εισοδήματος υπάρχουν λιγότεροι
θρησκευτικοί εθνικιστές. Πράγματι, σε εννέα από τις 18 χώρες υψηλού
εισοδήματος που ερευνήθηκαν, το 1% ή λιγότερο του κοινού πληροί τα
κριτήρια. Ενώ τα ποσοστά είναι κάπως υψηλότερα σε μερικές χώρες – 9%
στην Ελλάδα και το Ισραήλ, για παράδειγμα – σε καμία χώρα υψηλού
εισοδήματος οι θρησκευτικοί εθνικιστές δεν αποτελούν διψήφιο ποσοστό του
συνολικού κοινού. Δημογραφικά στοιχεία του θρησκευτικού εθνικισμού Σε
πολλές χώρες, οι άνθρωποι που προσεύχονται καθημερινά είναι πιθανότερο
να είναι θρησκευτικοί εθνικιστές (σύμφωνα με τον ορισμό που
χρησιμοποιήθηκε για την παρούσα έκθεση) από εκείνους που προσεύχονται
λιγότερο συχνά. Για παράδειγμα, στην Ινδία, το 27% των ατόμων που
δηλώνουν ότι προσεύχονται τουλάχιστον μία φορά την ημέρα είναι
θρησκευτικοί εθνικιστές, σε σύγκριση με το 17% εκείνων που προσεύχονται
λιγότερο συχνά. Οι ηλικιωμένοι σε ορισμένες χώρες έχουν κάπως
περισσότερες πιθανότητες να είναι θρησκευτικοί εθνικιστές από ό,τι οι
νεότεροι.