2025/08/07 at 11:26 ΜΜ 07/08/2025 newsroom
Από MedianalysisGR στις 7 Αυγούστου, 2025
Της Άννας Μαρίας Μακρή
Η δημοσιογραφία τόσο ως θεσμός, όσο ως λειτούργημα στο πέρασμα του χρόνου βρίσκεται σε ένα καθεστώς διαρκούς μετασχηματισμού, εν μέσω των ευρύτερων τεχνολογικών, πολιτισμικών και οικονομικών μεταβολών στον δυτικό κόσμο. Στις μέρες μας, η ταχεία ψηφιοποίηση των μέσων ενημέρωσης, η κυριαρχία του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η εμφάνιση όλο και πιο εξελιγμένων τεχνολογικών εργαλείων, με αποκορύφωμα την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη, έχουν φέρει σημαντικές αλλαγές όχι μόνο στον τρόπο παραγωγής και διανομής της είδησης αλλά και στις συνθήκες, στις πρακτικές και τους ρόλους των σύγχρονων δημοσιογράφων.
Νέες τάσεις
Η πορεία της δημοσιογραφίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις τεχνολογικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, μετασχηματίζοντας τον ρόλο του δημοσιογράφου από έναν μορφωμένο ερασιτέχνη του 17ου και 18ου αιώνα σε επαγγελματία ρεπόρτερ με ειδικές δεξιότητες. Από τον 19ο αιώνα και έπειτα, η δημοσιογραφία καθίσταται επάγγελμα, επηρεασμένο από τη βιομηχανική επανάσταση, την άνοδο της δημοκρατίας και την τεχνολογική πρόοδο (Ferron et al., 2015). Στον 21ο αιώνα, παρ’ όλη τη διατήρηση της κοινωνικής της σημασίας, η δημοσιογραφία χαρακτηρίζεται από επισφάλεια, έντονη πίεση και απαξίωση, σε μεγάλο βαθμό λόγω της ψηφιοποίησης και των συνεπειών της οικονομικής κρίσης (Παπαθανασόπουλος, 2013).
Σύμφωνα με τον Paulussen (2012), τέσσερις τάσεις που επηρεάζουν τη φύση της δημοσιογραφικής εργασίας μπορούν να εντοπιστούν στα εξής:
- Πρώτον, η αύξηση της άτυπης, μη τυπικής απασχόλησης στον κλάδο της δημοσιογραφίας.
- Δεύτερον, η αυξανόμενη ζήτηση για λειτουργική ευελιξία και πολυδεξιότητες, καθώς οι οργανωτικές δομές και οι ευθύνες στις αίθουσες σύνταξης γίνονται πιο ρευστές.
- Τρίτον, και εν μέρει ως συνέπεια αυτής της λειτουργικής ευελιξίας, οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις ενός ολοένα αυξανόμενου φόρτου εργασίας, ο οποίος απαιτεί μεγαλύτερη χρονική ευελιξία από το εργατικό δυναμικό.
- Τέταρτον και τέλος, οι μελετητές παρατηρούν ότι όλο και περισσότεροι συντάκτες, και ιδιαίτερα οι διαδικτυακοί συντάκτες, «βρίσκονται δεμένοι» στα γραφεία τους, καθώς οι πόροι για την εργασία στο πεδίο τείνουν να μειώνονται.
Η σύγχρονη δημοσιογραφική εργασία επαναπροσδιορίζεται λοιπόν σε ένα περιβάλλον εντατικοποίησης, επισφάλειας και τεχνολογικού μετασχηματισμού, όπου κυριαρχούν η ευελιξία, οι πολλαπλές δεξιότητες – «multitasking» και η παραγωγή περιεχομένου σε πραγματικό χρόνο (Witschge & Deuze, 2018).
Οι δημοσιογράφοι λειτουργούν πλέον ως «πολυεργαλεία», καλούμενοι να επεξεργάζονται, να διανέμουν και να διαχειρίζονται ειδήσεις σε ψηφιακές και υβριδικές αίθουσες σύνταξης, χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και εφαρμογές επεξεργασίας πολυμέσων (Adornato, 2017).
Παράλληλα, η αυξανόμενη έμφαση στην ταχύτητα, ο περιορισμός των πόρων και η πίεση για επισκεψιμότητα έχουν μετατοπίσει το ενδιαφέρον από την έρευνα και την επαλήθευση στην αναπαραγωγή περιεχομένου, με το φαινόμενο της «αντιγραφής – επικόλλησης» – «copy-paste» να παγιώνεται ως πρακτική (Καράν, 2005).
Την ίδια στιγμή ο δημοσιογράφος ροής ή real-time journalist λειτουργεί μέσα σε ένα πληροφοριακό χάος, ακροβατώντας ανάμεσα στην ταχύτητα και την αξιοπιστία και ενσωματώνοντας στοιχεία τεχνολογικής δεξιότητας (Carlson & Lewis, 2015).
Η είσοδος και εδραίωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη δημοσιογραφία από το 2008 και έπειτα επέφερε θεμελιώδεις αλλαγές στον τρόπο άσκησης του επαγγέλματος, καθιστώντας τα απαραίτητο εργαλείο για την παραγωγή, επιμέλεια, διανομή και προώθηση του ειδησεογραφικού περιεχομένου (Deuze, 2011).
Οι δημοσιογράφοι αξιοποιούν τις πλατφόρμες όπως το X/Twitter, το Facebook, το Instagram και το TikTok για την άμεση κάλυψη γεγονότων, την επικοινωνία με το κοινό, τη συλλογή πληροφορίας και την καταγραφή τάσεων (Pew Research Center, 2022).
Τα social media μετέβαλαν τους ρόλους στο δημοσιογραφικό οικοσύστημα, ενισχύοντας τη συμμετοχική δημοσιογραφία και μειώνοντας την αποκλειστικότητα των επαγγελματιών ως gatekeepers της πληροφορίας (Singer et al., 2011;Λέανδρος, 2008). Ταυτόχρονα, αναδείχθηκε η ανάγκη για νέους επαγγελματικούς ρόλους καθώς και για τεχνολογική εξοικείωση με πολυμεσικά εργαλεία.
Παρότι η χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης διευκολύνει την ταχύτητα και την αμεσότητα, δημιουργεί προκλήσεις αξιοπιστίας και πίεσης χρόνου, καθώς η αδιάκοπη ροή πληροφορίας συνοδεύεται από το φαινόμενο των fake news και την απουσία επαγγελματικού φιλτραρίσματος (Παπαθανασόπουλος, 2013).
Τελικά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως τα νέα «ψηφιακά περίπτερα» της ενημέρωσης, ενώ ο δημοσιογράφος καλείται να διατηρήσει τον ρόλο του ως ερευνητής της αλήθειας μέσα σε ένα χαοτικό και κατακερματισμένο περιβάλλον πληροφορίας.
Η μετάβαση από τις παραδοσιακές στις ψηφιακές αίθουσες σύνταξης επέφερε συνεπώς ριζικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της δημοσιογραφικής εργασίας, επαναπροσδιορίζοντας ρόλους, διαδικασίες και επαγγελματικές ταυτότητες. Οι αίθουσες σύνταξης μεταμορφώθηκαν σε πολυμεσικούς κόμβους, με έμφαση στην ταχύτητα, την αμεσότητα και την ψηφιακή διανομή του περιεχομένου, περιορίζοντας την πρωτογενή έρευνα και ενισχύοντας την εξάρτηση από πρακτορεία ειδήσεων και online πηγές (Domingo, 2006;Steensen, 2009)
Η εισβολή της τεχνολογίας επέβαλε νέες πολυδεξιότητες, ενώ ταυτόχρονα καθιέρωσε τη λεγόμενη «δημοσιογραφία του γραφείου», απομακρύνοντας τον από το πεδίο του ρεπορτάζ και περιορίζοντας την αυτονομία του. Η συγχώνευση ειδησεογραφικών και εμπορικών τμημάτων, η πίεση για συνεχή ενημέρωση και οι νέες εργασιακές κουλτούρες αναδιαμόρφωσαν την αίθουσα σύνταξης ως χώρο συλλογικής, εμπορικά προσανατολισμένης παραγωγής περιεχομένου (Boczkowski, 2004). Ακόμη όμως ενώ προσφέρονται νέες ευκαιρίες δημιουργικότητας μέσω της πολυμεσικότητας, η έλλειψη χρόνου και η τυποποίηση οδηγούν συχνά σε επανάληψη και αναπαραγωγή ήδη υπάρχοντος περιεχομένου (Pew Research Center, 2010).
Τέλος, η τεχνητή νοημοσύνη έχει ενσωματωθεί στις αίθουσες σύνταξης, μεταβάλλοντας σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο οι δημοσιογράφοι συλλέγουν, επεξεργάζονται και διανέμουν τις ειδήσεις. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, το 75% των δημοσιογράφων τη χρησιμοποιεί για την άντληση πληροφορίας, το 90% για την παραγωγή περιεχομένου και το 80% για τη διανομή του (Beckett et al., 2023).
Η τεχνολογία αυτή διευκολύνει κυρίως επαναλαμβανόμενες ή χρονοβόρες εργασίες, επιτρέποντας στους επαγγελματίες να επικεντρωθούν περισσότερο στην ερευνητική δημοσιογραφία και την ανάλυση (Cherubini & Sharma, 2023). Από την άλλη όμως, η ταχύτατη εξάπλωσή της συνοδεύεται από ηθικά διλήμματα και επαγγελματικές ανησυχίες, καθώς το 60% των δημοσιογράφων εκφράζει προβληματισμό για την επίδρασή της στην ποιότητα της ενημέρωσης και την τήρηση των δημοσιογραφικών αξιών, όπως η ακρίβεια και η διαφάνεια (Beckett et al., 2023).
Η έρευνα
Η μεθοδολογία της παρούσας έρευνας βασίστηκε στην ποσοτική προσέγγιση μέσω της χρήσης δομημένου ερωτηματολογίου, με στόχο τη διερεύνηση των εργασιακών συνθηκών και του ρόλου των δημοσιογράφων ροής που εργάζονται σε ειδησεογραφικές ιστοσελίδες στην Ελλάδα. Το ερωτηματολόγιο, που κατασκευάστηκε στην πλατφόρμα Google Forms, περιλάμβανε 44 κλειστού τύπου ερωτήσεις, οργανωμένες σε δύο ενότητες: δημογραφικά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά, και ζητήματα που σχετίζονται με τον ρόλο, τις συνθήκες εργασίας, τα social media, τις δημοσιογραφικές αξίες και την Τεχνητή Νοημοσύνη. Η συλλογή δεδομένων διήρκεσε έναν μήνα (Απρίλιος–Μάιος 2024) συγκεντρώνοντας 111 απαντήσεις από επαγγελματίες του χώρου.
Ερευνητικά ερωτήματα:
➢ Ποιος είναι ο ρόλος του δημοσιογράφου ροής;
➢ Ποιες είναι οι συνθήκες εργασίας του;
➢ Ποιος είναι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην εργασία του;
➢ Υπηρετούνται οι δημοσιογραφικές αξίες;
➢ Έχει ενταχθεί η Τεχνητή Νοημοσύνη στην εργασία των δημοσιογράφων ροής;
Αποτελέσματα της έρευνας
Πριν προχωρήσουμε στη διαλεκτική συσχέτιση των εμπειρικών αποτελεσμάτων της έρευνας και άλλων ερευνών που περιγράφουν τη διεθνή πραγματικότητα για τον ρόλο του δημοσιογράφου, θα ήταν εύλογη μια διαπίστωση: λαμβάνοντας υπόψη πως το 80% των άρθρων που δημοσιεύονται διαδικτυακά αποτελεί προϊόν αυτούσιας αναπαραγωγής και πρόκειται ειδικότερα για κείμενα που προέρχονται από ειδησεογραφικά πρακτορεία, είτε από δελτία τύπου (Καράν,2005), ο ρόλος του δημοσιογράφου ροής αποτελεί καλώς ή κακώς τον κορμό της σύγχρονης δημοσιογραφίας και συνεπώς θα ήταν ελλιπής οποιαδήποτε έρευνα χαρτογραφούσε το σύγχρονο ειδησεογραφικό τοπίο εξαιρώντας τον.
Η διεθνής βιβλιογραφία ανέδειξε αλλαγές που ξεπερνούν τις καθημερινές πρακτικές του διαδικτυακού δημοσιογράφου. Ο δημοσιογράφος – ρεπόρτερ που επικεντρωνόταν στην παραγωγή πρωτογενούς ειδησεογραφικού περιεχομένου, έχει μετουσιωθεί σε μια πολυδιάστατη επαγγελματική φιγούρα του δημοσιογράφου ροής, ο οποίος επιμελείται, επεξεργάζεται και αναπαράγει περιεχόμενο λειτουργώντας ως «πολυεργαλείο» (Deuze, 2007;Anderson et al., 2012).
Η ανάγκη πολλαπλών δεξιοτήτων συνιστά ένα βασικό στοιχείο του επαγγέλματος και ο δημοσιογράφος ή συντάκτης ροής, ασχολείται ακριβώς με τη συνεχή παρακολούθηση, την επεξεργασία, την επιμέλεια και δημοσίευση ειδήσεων σε πραγματικό χρόνο, εξυπηρετώντας τον εικοσιτετράωρο ειδησεογραφικό μοντέλο σήμερα.
Συνεπώς, μέσα από «το πληκτρολόγιο» του δημοσιογράφου ροής περνάει ο μεγαλύτερος όγκος της πληροφορίας στο διαδίκτυο.
Αντιστοίχως, τα ευρήματα της έρευνας κατέληξαν σε μεγάλο ποσοστό (74,8%) πως ο ρόλος του δημοσιογράφου ροής περιγράφεται μέσα από τις πρακτικές της επιμέλειας και επεξεργασίας περιεχομένου και συνεπώς της αναπαραγωγής και όχι της παραγωγής (διάγραμμα 1).
Διάγραμμα 1: Ο ρόλος του δημοσιογράφου ροής
Μπορούμε πράγματι, να συμπεράνουμε σύμφωνα με τον Παπαθανασόπουλο (2013), ότι στις μέρες ο δημοσιογράφος και η δημοσιογραφία έχουν συρρικνωθεί σε έναν ρόλο προμηθευτή γεγονότων. Συνθήκη, που έχει μετατοπίσει ωστόσο τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά του δημοσιογράφου από τη βαθύτερη, ερευνητική διάσταση της δημοσιογραφικής δουλειάς, στις τεχνικές και δημιουργικές δεξιότητες (Deuze & Paulussen, 2002).
Τα ευρήματα της έρευνας επιβεβαιώνουν την ανάγκη ο σύγχρονος δημοσιογράφος να διαθέτει ένα χαρτοφυλάκιο δεξιοτήτων και εργαλείων. Στην κορυφή των δεξιοτήτων που ενσωματώνει ο σύγχρονος δημοσιογράφος ροής σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας βρίσκονται κατεξοχήν τα τεχνικά στοιχεία, όπως είναι η γνώση των κανόνων SEO (68,5%), η επεξεργασία βίντεο και φωτογραφιών (73,9%), η μορφοποίηση κειμένου (67,6%) και το λεγόμενο rephrasing (67,6%), δηλαδή η παράφραση κειμένου, και η χρήση των social media (60,4%), ενώ σχεδόν στην τελευταία θέση με 29,7% βρίσκονται οι ερευνητικές δεξιότητες που περιγράφουν τα ποιοτικά και παραδοσιακά στοιχεία του δημοσιογράφου (διάγραμμα 2).
Διάγραμμα 2: Δεξιότητες
Ευρήματα που συμπλέουν με τη σύγχρονη δημοσιογραφική πρακτική που υπαγορεύει στον εργαζόμενο να εκτελεί πολλαπλές λειτουργίες και ρόλους, να βγάζει φωτογραφίες, βίντεο, να μοντάρει και να επεξεργάζεται περιεχόμενο, να διαχειρίζεται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να επικοινωνεί με το κοινό και συνεπώς να ενσωματώνει όλο και πιο ευέλικτα επαγγελματικά χαρακτηριστικά, και όλα αυτά σε βάρος της ποιοτικής και εμπεριστατωμένης δημοσιογραφίας, το οποίο επιβεβαιώνεται μέσα από τα αποτελέσματα και τις απαντήσεις της παρούσας εμπειρικής μελέτης, σύμφωνα με τις οποίες οι τεχνικές δεξιότητες στην εργασία του δημοσιογράφου ροής υπερτερούν (73,9%) (διάγραμμα 3) σε βάρος των κλασικών χαρακτηριστικών της δημοσιογραφίας (Deuze, 2007) .
Διάγραμμα 3: Τεχνικές δεξιότητες vs κλασικές αξίες δημοσιογραφίας
Τελικά όμως, ο δημοσιογράφος ροής παράγει πρωτογενές περιεχόμενο ή εξαντλείται στην αναπαραγωγή;
Τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας έδειξαν εξαιρετικά μειωμένη συχνότητα δημοσίευσης πρωτογενών ειδήσεων για την πλειοψηφία. Αντίθετα, τα δελτία τύπου, οι «έτοιμες» ειδήσεις από διεθνή και ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία και η αναπαραγωγή ειδήσεων από άλλα μέσα έχουν διαμορφώσει μια σχέση εξάρτησης με τους επαγγελματίες δημοσιογράφους.
Συνθήκη που θέλει τη σύγχρονη αυτή επαγγελματική εικόνα της δημοσιογραφίας ως «παραδημοσιογραφία», που πήρε τη θέση των παραγωγικών δημοσιογράφων στον απόηχο των περικοπών στο επάγγελμα και της παράλληλης αυξανόμενης ζήτησης για περιεχόμενο (Poulet, 2009). Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας καθώς η συχνότητα με την οποία παρατηρείται πως οι δημοσιογράφοι ροής δημοσιεύουν δελτία τύπου, ειδήσεις από πρακτορεία ειδήσεων και άλλες ιστοσελίδες είναι καθοριστικά μεγαλύτερη από τη συχνότητα που δημοσιεύουν πρωτότυπο περιεχόμενο. Πρόκειται για τάση που αναδεικνύεται, σύμφωνα με τα ευρήματα της εμπειρικής έρευνας ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης έλλειψης χρόνου με ποσοστό 50,5% (διάγραμμα 4) και κατ΄επέκταση της αυξανόμενης χρονικής πίεσης για δημοσίευση, ενώ σύμφωνα με την βιβλιογραφία, λόγω του περιορισμένου χρόνου, δεν υπάρχει δυνατότητα για έρευνα, διασταύρωση ή πρωτότυπο γράψιμο (Mitchelstein & Boczkowski, 2009).
Διάγραμμα 4: Λόγοι αναπαραγωγής ειδήσεων από άλλα μέσα:
Εξίσου «ανησυχητικά» παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με την συχνότητα επαλήθευσης και διασταύρωσης μιας είδησης.
Οι περισσότεροι από τους δημοσιογράφους ροής που συμμετείχαν στην έρευνα διασταυρώνουν μια είδηση σπάνια (29,7%), γεγονός που ενθαρρύνει την εύκολη διάδοση ψευδών ειδήσεων. Αντίστοιχα αναφορικά με το περιεχόμενο που αντλείται από έτερον μέσον με βάση της απαντήσεις, διαπιστώνεται πως οι δημοσιογράφοι ροής δεν συνηθίζουν να αναφέρουν τη πηγή προέλευσης, συγκεκριμένα το 35,1% αναφέρει σπάνια τη πηγή προέλευσης.
Τέλος, τα πρακτορεία ειδήσεων φαίνεται μέσα από τα αποτελέσματα της έρευνας πως αποτελούν την κυρίαρχη πηγή ειδησεογραφίας για τους δημοσιογράφους ροής με ποσοστό 43,2%, με τους ίδιους να συζητούν την ημερήσια θεματολογία κατά κύριο λόγο με τους αρχισυντάκτες της ιστοσελίδας (διάγραμμα 5).