2025/02/01 at 8:08 ΜΜ 01/02/2025 newsroom
Medianalysis TeamΟι ψηφιακές πλατφόρμες κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό στις δημοκρατίες μας; Και τι πρέπει να κάνουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής γι’ αυτές; Αυτά ήταν τα κεντρικά ερωτήματα για μια πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Ρόιτερ σχετικά με τα μέσα ενημέρωσης και τη δημοκρατία. Στην έρευνα, οι μελετητές ενδιαφέρονται να διακρίνουν πώς το κοινό σε διάφορες χώρες βλέπει και σκέφτεται για τις διάφορες πλατφόρμες που, στην πράξη, αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της ψηφιακής δημόσιας σφαίρας. Αν αναζητήσει κανείς στην κοινή γνώμη απαντήσεις στο ερώτημα αν οι ψηφιακές πλατφόρμες βοηθούν ή βλάπτουν τη δημοκρατία, η συνολική απάντηση είναι και τα δύο. Η έρευνα καταγράφει μια ευρύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού για μια σειρά ζητημάτων που σχετίζονται με τις ψηφιακές πλατφόρμες, όπως η διάδοση της παραπληροφόρησης, η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για τη δημιουργία ψευδούς περιεχομένου και οι προβληματικές πρακτικές συλλογής δεδομένων. Η έρευνα καταδεικνύει επίσης ότι πολλοί θεωρούν ότι οι πλατφόρμες έχουν διευκολύνει προβληματικές συμπεριφορές, όπως η παρενόχληση ανθρώπων και η διάδοση ακραίων απόψεων. Ταυτόχρονα, όμως, ο κύριος όγκος του κοινού χρησιμοποιεί τακτικά τις πλατφόρμες για πολλούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε ειδήσεις και πληροφορίες σχετικά με την πολιτική, και θεωρεί ότι οι πλατφόρμες έχουν διευκολύνει τη σύνδεση με ανθρώπους και την εύρεση πληροφοριών. Οι περισσότεροι ερωτηθέντες στην έρευνα πιστεύουν ότι οι πλατφόρμες, παρά τις ελλείψεις τους, έχουν κάνει την προσωπική τους ζωή καλύτερη και αποφέρουν κοινωνικά οφέλη, παρά λένε το αντίθετο. Μεγάλο μέρος του κοινού αναγνωρίζει σαφώς τα σύνθετα μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα που πολλοί μελετητές υποστηρίζουν επίσης ότι προσφέρουν οι πλατφόρμες. Εν ολίγοις, διαπιστώνονται τάσεις “αμφιθυμίας για τις πλατφόρμες”. Οι νέοι είναι γενικά πιο αισιόδοξοι για το ρόλο των πλατφορμών, ακόμη κι αν συχνά είναι επίσης έντονα ευαισθητοποιημένοι στα προβλήματα που υπάρχουν. Οι περισσότεροι συνεχίζουν να είναι τακτικοί χρήστες, ακόμη και αν ανησυχούν για ορισμένες από τις επιπτώσεις. 
Photo by Hassan Zafar on Pexels.com
Πολλές από αυτές τις αντιλήψεις είναι σε γενικές γραμμές ευθυγραμμισμένες με εκείνες που κατέγραψε προγενέστερη έρευνα κατά το 2022 από το Ίδρυμα Knight, και η σύγκρισή μας σε οκτώ χώρες τεκμηριώνει ότι πολλές από αυτές είναι σχετικά συνεπείς σε διάφορα μέρη του κόσμου. Συγκεκριμένα της έρευνας του Ινστιτούτου Ρόιτερ ήταν είναι να αναλύσει το ρόλο των ψηφιακών πλατφορμών στα σύγχρονα περιβάλλοντα των μέσων ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένης της αντίληψης του κοινού για τα οφέλη και τα προβλήματα που επιφέρουν, ιδίως όταν πρόκειται για ειδήσεις και πληροφορίες σχετικά με την πολιτική. Η έρευνα επικεντρώνεται σε πέντε τύπους πλατφορμών: (i) τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, π.χ. Facebook, X (πρώην Twitter), Instagram και TikTok- (ii) τις μηχανές αναζήτησης, π.χ. Google, Bing και Yahoo!- (iii) τα δίκτυα βίντεο, π.χ. YouTube, Vimeo, και Dailymotion- (iv) εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων, π.χ. WhatsApp, WeChat, και Facebook Messenger- και (v) generative AI chatbots, π.χ. ChatGPT, Google Gemini, και Perplexity. Με βάση στοιχεία ερευνών από οκτώ χώρες, οι ερευνητές Waqas Ejaz, Richard Fletcher, Rasmus Nielsen και Shannon McGregor διαπίστωσαν τα εξής: Στις οκτώ χώρες που εξέτασαν, οι μηχανές αναζήτησης είναι η πιο διαδεδομένη πλατφόρμα για ενημέρωση (45%), ακολουθούμενη από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (41%) και τα δίκτυα βίντεο (30%). Οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων (15%) και η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη (7%) δεν χρησιμοποιούνται ευρέως για το σκοπό αυτό. Γράφημα 1: Ποσοστό πολιτών σχετικά με την πολιτική του ενημέρωση Κατά μέσο όρο στις οκτώ χώρες, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι μηχανές αναζήτησης είναι η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη πλατφόρμα για την πολιτική. Ωστόσο, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται λιγότερο ευρέως από τους διαδικτυακούς ιστότοπους/εφαρμογές ειδήσεων και την τηλεόραση 
Οι διαδικτυακοί ιστότοποι και οι ειδησεογραφικές εφαρμογές (59%) και η τηλεόραση (57%) εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ευρύτερα από οποιονδήποτε μεμονωμένο τύπο πλατφόρμας. Η χρήση των μέσων ενημέρωσης και η χρήση των ψηφιακών πλατφορμών για ενημέρωση και πληροφορίες είναι σε μεγάλο βαθμό αλληλένδετες και όχι ένα είτε/είτε. Οι περισσότεροι ερωτηθέντες – μεταξύ 52% και 82% ανάλογα με τη χώρα – αναφέρουν ότι λαμβάνουν τις πολιτικές τους ειδήσεις και πληροφορίες από πλατφόρμες και online/offline μέσα ενημέρωσης, εν μέρει επειδή οι πλατφόρμες φιλοξενούν περιεχόμενο από αντίστοιχα παραδοσιακά μέσα. Μόνο μια μικρή μειοψηφία της τάξης του 10% ή λιγότερο βασίζεται αποκλειστικά σε πλατφόρμες ή, συνηθέστερα, μόνο σε παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν πλατφόρμες για ειδήσεις και πληροφορίες σχετικά με την πολιτική είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούν επίσης διαδικτυακές ειδήσεις από τηλεοπτικές και έντυπα μέσα. Για παράδειγμα, μεταξύ εκείνων που δεν χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για ενημέρωσης πολιτικού περιεχομένου, το 22% χρησιμοποιεί τον ιστότοπο εφημερίδας – το ποσοστό αυτό αυξάνεται σε 39% μεταξύ εκείνων που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ εκείνων που χρησιμοποιούν πλατφόρμες για ενημέρωση σχετικά με την πολιτική και εκείνων που δεν χρησιμοποιούν. Οι νεότεροι σε ηλικία χρήστες του διαδικτύου, οι άνδρες, όσοι έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την πολιτική και όσοι είναι πιο άνετοι με την τεχνολογία είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούν πλατφόρμες για το σκοπό αυτό. Οι διαφορές ανάλογα με την αριστερή/δεξιά πολιτική ιδεολογία είναι μικρές. Γράφημα 2: Ποσοστό που χρησιμοποίησε κάθε ηλιακή ομάδα για ενημέρωση σχετικά με την πολιτική την τελευταία εβδομάδα – ανά ηλικιακή ομάδα και φύλο Οι άνδρες είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιούν κάθε πλατφόρμα για ειδήσεις και πληροφορίες σχετικά με την πολιτική. Το ίδιο ισχύει και για τους νεότερους, εκτός από τις μηχανές αναζήτησης, όπου δεν υπάρχουν διαφορές ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα  Αμφιθυμία της πλατφόρμαςΠολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν πλατφόρμες για να ενημερωθούν σχετικά με την πολιτική, ενώ παράλληλα παραμένουν επιφυλακτικοί και ανησυχούν για την παραπληροφόρηση, την προκατάληψη, την προστασία της ιδιωτικής ζωής, την ελευθερία της έκφρασης και την τεχνολογική ισχύ. 
Photo by Vie Studio on Pexels.com
Οι άνθρωποι εκτιμούν επίσης τα οφέλη των πλατφορμών. Αυτή η τάση, την οποία οι συγγραφείς ονομάζουν “αμφιθυμία των πλατφορμών”, είναι μία από τις βασικές πτυχές της έκθεσης που καθορίζει τη στάση των ανθρώπων απέναντι στη χρήση των πλατφορμών. Σε στενή συνάφεια με την “αμφιθυμία της πλατφόρμας” έχει η ευρεία αναγνώριση των πιθανών προβλημάτων – καθώς οι περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες πιστεύουν ότι οι πλατφόρμες έχουν διευκολύνει τους ανθρώπους να λένε πράγματα που δεν θα έλεγαν αυτοπροσώπως (69%), να διαδίδουν παραπληροφόρηση (69%), να παρενοχλούν ή να απειλούν άλλους (66%) ή να διαδίδουν ακραίες απόψεις (64%). ΕπικάλυψηΟι μηχανές αναζήτησης (45%) και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (41%) είναι οι πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες πλατφόρμες για ενημέρωση και πολιτική. Οι άνθρωποι που τις χρησιμοποιούν είναι πιο πιθανό να έχουν πρόσβαση σε ειδήσεις και από ιστοσελίδες εφημερίδων και τηλεοπτικών σταθμών σε σχέση με εκείνους που δεν χρησιμοποιούν αυτές τις πλατφόρμες. ΕμπιστοσύνηΜόνο το 30% εμπιστεύεται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για ειδήσεις σχετικά με την πολιτική, το 31% εμπιστεύεται εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων και το 37% εμπιστεύεται δίκτυα βίντεο. Οι μηχανές αναζήτησης (55%) είναι πολύ πιο αξιόπιστες σε όλες τις χώρες που καλύπτει η έκθεση. Οι πλατφόρμες τείνουν να εμπιστεύονται περισσότερο ως πηγή πολιτικών ειδήσεων οι νεότεροι και οι πολιτικά δεξιοί. Αλλά τα πρότυπα αυτά διαφέρουν ανά χώρα. Σε ερώτημα που έθεσαν οι ερευνητές αν οι πλατφόρμες ή άλλοι κοινωνικοί παράγοντες είναι πιο πιθανό να φέρουν τους ανθρώπους κοντά ή να τους διχάσουν, οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων (+19) και οι μηχανές αναζήτησης (+12) είχαν καθαρή θετική βαθμολογία, ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (-13) είχαν ξεκάθαρα αρνητική βαθμολογία. Όμως οι δημοσιογράφοι (-29), τα μέσα ενημέρωσης (-27) και κυρίως οι πολιτικοί (-55) θεωρήθηκαν πιο διχαστικοί από οποιαδήποτε από αυτές τις πλατφόρμες. Ανάληψη ευθύνηςΠαρά τη γενικά χαμηλή εμπιστοσύνη και τη διάχυτη ανησυχία για διάφορα ζητήματα που σχετίζονται με την πολιτική, μεγάλος αριθμός ερωτηθέντων κρίνει ότι οι πλατφόρμες έχουν καθαρό θετικό αντίκτυπο τόσο για τους ίδιους προσωπικά όσο και για την κοινωνία στο σύνολό της. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις μηχανές αναζήτησης και, σε μικρότερο βαθμό, για τα δίκτυα βίντεο. Οι άνθρωποι στη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και τη Νότια Κορέα πιστεύουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν καθαρή αρνητική επίδραση στην κοινωνία (ενώ συχνά πιστεύουν ότι έχουν καθαρή θετική επίδραση σε αυτούς προσωπικά). Ενώ οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις ψηφιακές πλατφόρμες, ανησυχούν επίσης για τα προβλήματα που συνδέονται με αυτές, με ισχυρές πλειοψηφίες να εκφράζουν ανησυχία για διάφορα διαδικτυακά ζητήματα. Η εξάπλωση της παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο βρίσκεται στην κορυφή του καταλόγου, με το 87% να εκφράζει την ανησυχία του, ακολουθούμενη στενά από τη χρήση της δημιουργικής τεχνητής νοημοσύνης για τη δημιουργία ψεύτικου περιεχομένου (84%). Οι ανησυχίες για τη χρήση προσωπικών δεδομένων από μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας παραμένουν επίσης υψηλές σε ποσοστό 80%. Αντίθετα, τα ζητήματα σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης εμφανίζουν ελαφρώς χαμηλότερα επίπεδα ανησυχίας. Σε γενικές γραμμές, η πλειονότητα των ερωτηθέντων υποστηρίζει ότι οι πλατφόρμες θα πρέπει να λογοδοτούν για την παραπληροφόρηση που μοιράζονται οι χρήστες τους. Το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο στη Νότια Κορέα (77% για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και 79% για τα δίκτυα βίντεο) και στην Ιαπωνία (73% τόσο για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και για τα δίκτυα βίντεο). Μπορείτε να κατεβάσετε την έρευνα στο: https://reutersinstitute.
|