Για περισσότερα από 60 χρόνια η Ανταρκτική ήταν μια “αληθινή Σάνγκρι-Λα”,
ανέφερε ο Economist, “ανέγγιχτη από τον πόλεμο, παρθένα από τους
ανθρώπους, όπου όλες οι εθνικότητες είναι ευπρόσδεκτες”. Ενώ η Βρετανία, η
Αργεντινή, η Αυστραλία, η Νορβηγία, η Γαλλία, η Νέα Ζηλανδία και η Χιλή
είχαν επί μακρόν εδαφικές διεκδικήσεις στην αχανή ήπειρο, από το 1961
διέπεται από τη Συνθήκη της Ανταρκτικής, η οποία εγγυάται τη χρήση της για
ειρηνικούς σκοπούς και επιστημονική έρευνα. Η συνθήκη “άντεξε και
επεκτάθηκε” για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα “εν μέρει λόγω της σοφίας της
και εν μέρει επειδή το να την αψηφήσεις, από πρακτική άποψη, είναι δύσκολο
να το κάνεις”, έγραψε ο πρώην πλοίαρχος παγοθραυστικών του Βασιλικού
Ναυτικού Τομ Σαρπ στην Telegraph. Υπήρχε όμως η αίσθηση ότι “μόλις οι
τεράστιοι πόροι της Ανταρκτικής γίνουν οικονομικά άξιοι του κινδύνου
εκμετάλλευσης, αυτό θα αλλάξει. “Ίσως βλέπουμε τώρα την αρχή αυτής της
εξέλιξης”. “Το μοντέλο καταρρέει” Για δεκαετίες η Συνθήκη της Ανταρκτικής
“θεωρούνταν ευρέως ως ένα μοντέλο αποτελεσματικής παγκόσμιας
συνεργασίας”, αναφέρει ο Economist. Πάγωσε οποιεσδήποτε μελλοντικές
εδαφικές διεκδικήσεις, αφαιρώντας την ουσιαστικά από τον ψυχροπολεμικό
γεωπολιτικό αγώνα που διεξαγόταν αλλού στον κόσμο μεταξύ της
καπιταλιστικής Δύσης και της Σοβιετικής Ένωσης.
“Αλλά τώρα αυτό το μοντέλο καταρρέει”, καθώς η Κίνα, η Ρωσία και άλλες
αναδυόμενες χώρες απειλούν με μια νέα μάχη για τον έλεγχο της πλούσιας σε
πόρους ηπείρου. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να έχουν το μεγαλύτερο αποτύπωμα
στην ήπειρο, αλλά το αποτύπωμα της Κίνας αυξάνεται ταχύτερα. Πρόσφατα
ολοκλήρωσε την πέμπτη βάση της “για επιστημονικούς σκοπούς” και καθώς
ενισχύει την παρουσία της έχει κατηγορηθεί ότι “συνεργάζεται με τη Ρωσία για
να ανατρέψει τη διακυβέρνηση σε αυτή την κρίσιμη πολική περιοχή”, ανέφερε
το The Maritime Executive. Στην ετήσια Επιτροπή για τη Διατήρηση των
Θαλάσσιων Ζωτικών Πόρων της Ανταρκτικής (CCAMLR) τον περασμένο
μήνα, η Κίνα και η Ρωσία άσκησαν βέτο σε κρίσιμες προτάσεις που
αποσκοπούσαν στη διατήρηση της θαλάσσιας ζωής και στην προστασία της
περιοχής από την υπερεκμετάλλευση. Ο δρ Λιν Γκολντγουόρθι, από το
Πανεπιστήμιο της Τασμανίας και μακροχρόνιος παρατηρητής στις
συνεδριάσεις της CCAMLR, δήλωσε στον Guardian ότι η Κίνα επιδιώκει να
ασκήσει την επιρροή της στην περιοχή για γεωπολιτικούς λόγους, με στόχο τη
μελλοντική εκμετάλλευση. Το ενδιαφέρον της Ρωσίας, είπε, ήταν πιθανότατα
μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για τη “διατάραξη της παγκόσμιας τάξης
που βασίζεται σε κανόνες”, καθώς η χώρα είχε “πολύ μικρό ρόλο στο
παιχνίδι”.
Ενώ η ήπειρος πιστεύεται ότι διαθέτει τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου,
φυσικού αερίου, χαλκού και άλλων πολύτιμων ορυκτών, η εξόρυξη
απαγορεύεται ουσιαστικά με τροποποίηση της συνθήκης μέχρι το 2048. Αυτό
δεν εμπόδισε την Κίνα και τη Ρωσία να προβάλλουν ανοιχτά τις φιλοδοξίες
τους για τους πόρους. Από στρατηγικής άποψης, οι χώρες απαγορεύεται
επίσης “κάθε μέτρο στρατιωτικού χαρακτήρα, όπως η δημιουργία
στρατιωτικών βάσεων και οχυρώσεων”, αν και η Κίνα φαίνεται να
εκμεταλλεύεται ένα παραθυράκι που επιτρέπει στις χώρες να χρησιμοποιούν
τα μέλη των ενόπλων δυνάμεών τους και τον εξοπλισμό τους για έρευνα και
“κάθε άλλο ειρηνικό σκοπό”. Αυτό έχει σημασία, δήλωσε Σαρπ, διότι “η
παρουσία και η δραστηριότητα μπορεί κάλλιστα να μεταφραστούν σε
“δικαιώματα ιδιοκτησίας” στον πραγματικό κόσμο μια μέρα”. Αυτός είναι ο
λόγος για τον οποίο η Ρωσία, η Κίνα και η Ινδία επεκτείνουν τον αριθμό των
βάσεών τους, ενώ η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και ακόμη και το Ιράν
επιδιώκουν να εξασφαλίσουν ένα στήριγμα στην ήπειρο.
Εκσυγχρονισμός της συνθήκης
Οι εκκλήσεις για τον εκσυγχρονισμό της συνθήκης με σκοπό τη δημιουργία
μιας νέας παγκόσμιας συμφωνίας για τη διακυβέρνηση της Ανταρκτικής θα
απαιτούσαν ομόφωνη υποστήριξη, την οποία η Ρωσία και η Κίνα δεν θα
παρείχαν. Αυτό δημιουργεί την ανάγκη για μια “συνεκτική στρατηγική που θα
υποστηρίζεται από την αύξηση των ανθρώπων, των επιθεωρητών, των
πλοίων και των μηχανισμών” για την επιβολή της υφιστάμενης συνθήκης,
κατέληξε ο Σάρπ. Η πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο είναι ωστόσο “μικρή”.
“Αν οι πολιτικοί και οικονομικοί περιορισμοί καθιστούν δύσκολη την επίτευξη
συναίνεσης στην Ουκρανία, τη Γάζα, την Αρκτική και τη Θάλασσα της Κίνας
(μεταξύ πολλών άλλων), τι πιθανότητες υπάρχουν να ξεπεραστούν αυτά τα
εμπόδια στην απομακρυσμένη, απρόσιτη Ανταρκτική;” “Παρ’ όλα τα
ελαττώματά της, η συνθήκη έχει διατηρήσει την ειρήνη για πάνω από 60
χρόνια”, αναφέρει ο Economist. “Αλλά είναι πολύ εύθραυστη και δοκιμάζεται
σκληρά. Η κατάρρευσή της θα μπορούσε να οδηγήσει σε χάος στον πολικό
νότο”.