2024/08/11 at 10:21 ΜΜ 11/08/2024 newsroom
Οι τοπικές διαμαρτυρίες για τον αρνητικό αντίκτυπο του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού των επισκεπτών θα μπορούσαν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο ταξιδεύουμε για πάντα.
Ο τουρισμός μπορεί να είναι ο τροφοδότης πολλών τομέων της οικονομίας, αλλά ο αρνητικός αντίκτυπος του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού των επισκεπτών θα μπορούσε σύντομα να αλλάξει τον τρόπο που ταξιδεύουμε για πάντα. Εν μέσω μιας μετα-πανδημικής έκρηξης στα διεθνή ταξίδια, η φετινή χρονιά φαίνεται να σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής για τους κατοίκους των δημοφιλών τουριστικών προορισμών, με πολλούς από αυτούς να γίνονται “όλο και πιο εκδηλωτικοί σχετικά με το είδος των τουριστών που θέλουν στους δρόμους τους – και το είδος που δεν θέλουν”, δήλωσε η Laura Hall για το BBC Travel. “Στη λίστα με τα “ναι”: τουρίστες που ξοδεύουν χρήματα στα τοπικά καταστήματα, ενισχύουν την τοπική οικονομία και συμπεριφέρονται με σεβασμό. Στη λίστα του όχι: μεθυσμένοι τουρίστες -συχνά Βρετανοί- που συμπεριφέρονται άσχημα, δεν σέβονται τις τοπικές παραδόσεις και επηρεάζουν αρνητικά τη ζωή και τον τρόπο ζωής των ντόπιων”.
Ο όρος υπερτουρισμός χρησιμοποιήθηκε από τη FreyaPetersen το 2001, η οποία κατήγγειλε τις υπερβολές της τουριστικής ανάπτυξης και τα ελλείμματα διακυβέρνησης στην πόλη της Πομπηίας. Τα συναισθήματά της είναι όλο και πιο οικεία μεταξύ των τουριστών σε άλλους κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς περισσότερα από 20 χρόνια αργότερα. Ο υπερτουρισμός είναι κάτι περισσότερο από ένα δημοσιογραφικό μέσο για να προκαλέσει την ανησυχία της κοινότητας υποδοχής ή να δαιμονολογήσει τους τουρίστες μέσω του αντιτουριστικού ακτιβισμού. Είναι επίσης κάτι περισσότερο από το να είναι απλώς ένα ζήτημα διαχείρισης – αν και η κακή ή χαλαρή διακυβέρνηση σίγουρα επιτείνει το πρόβλημα. Οι κυβερνήσεις σε όλα τα επίπεδα πρέπει να είναι αποφασιστικές και σταθερές όσον αφορά τις πολιτικές απαντήσεις που ελέγχουν τη φύση της τουριστικής ζήτησης και όχι απλώς να ενδίδουν στα κέρδη που απορρέουν από τις τουριστικές δαπάνες και επενδύσεις.
Ο υπερτουρισμός συχνά υπεραπλουστεύεται ως πρόβλημα των πολλών τουριστών. Ενώ αυτό μπορεί να είναι ένα βασικό σύμπτωμα της υπερβολής, αποτυγχάνει να αναγνωρίσει τους μυριάδες παράγοντες που παίζουν ρόλο. Στην απλούστερη εκδοχή του, ο υπερτουρισμόςπροκύπτει από την τουριστική ζήτηση που υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα των κοινοτήτων υποδοχής σε έναν προορισμό. Πολύ συχνά, η αλυσίδα τουριστικής προσφοράς διεγείρει τη ζήτηση, δίνοντας ελάχιστη σημασία στη χωρητικότητα των προορισμών και στις αλυσιδωτές επιπτώσεις στην ευημερία των τοπικών κοινοτήτων. Ο υπερτουρισμός είναι αναμφισβήτητα και ένα κοινωνικό φαινόμενο. Στην Κίνα και την Ινδία, δύο από τις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες όπου ο χώρος είναι πολύτιμος, ο συνωστισμός είναι κοινωνικά αποδεκτός και οι ανησυχίες για τον υπερτουρισμόσπάνια εκφράζονται, αν εκφράζονται καθόλου. Αυτό υποδηλώνει ότι οι πολιτισμικές προσδοκίες για τον προσωπικό χώρο και οι προσδοκίες για την αποκλειστικότητα διαφέρουν. Επίσης, τείνουμε να μην συνδέουμε τον “υπερτουρισμό” με την Αφρική. Αλλά η ανεξέλεγκτη αύξηση του αριθμού των τουριστών δεν είναι βιώσιμη οπουδήποτε, είτε σε μια αρχαία ευρωπαϊκή πόλη είτε στη σαβάνα ενός υποσαχάριου πλαισίου. Ο υπερτουρισμός πρέπει επίσης να έχει πολιτιστικούς παράγοντες που εντείνονται όταν η κουλτούρα των τουριστών έρχεται σε αντίθεση με την κουλτούρα των κοινοτήτων υποδοχής – αυτό μπορεί να εκδηλώνεται ως παραβίαση των δημόσιων κανόνων, ενοχλητικές συνήθειες, απαράδεκτες συμπεριφορές, εκτοπισμός με βάση τον τόπο και απερίσκεπτη κατάληψη του χώρου.
Στις Βαλεαρίδες, είτε πρόκειται για τους party-goers που συρρέουν στην Ίμπιζα και τη Μαγιόρκα είτε για ηλιοθεραπείες στη Φορμεντέρα και τη Μινόρκα, “ο υπερτουρισμός σε αυτά τα μακάρια ισπανικά νησιά έχει εξελιχθεί σε μείζονα ανησυχία τα τελευταία χρόνια”, αναφέρει το Lonely Planet. Με τα διεθνή ταξίδια να επιστρέφουν επιτέλους στα προ της πανδημίας επίπεδα, φέτος αναμένεται να σημειωθεί αύξηση των τουριστικών αριθμών, σε σύγκριση με το 2019, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού.
Σε ευρωπαϊκά hotspots, όπως οι Βαλεαρίδες και τα Κανάρια Νησιά, καθώς και σε πόλεις με μεγάλη τουριστική κίνηση, όπως η Βαρκελώνη, η Αθήνα και η Μάλαγα, η οργή για τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των επισκεπτών και τις επιπτώσεις που έχουν, ξέσπασε τελικά σε διαμαρτυρίες. Στη Μαγιόρκα, χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν κατά των αρνητικών, όπως λένε, επιπτώσεων του υπερτουρισμού. Οι διοργανωτές του συλλαλητηρίου “Λιγότερος τουρισμός, περισσότερη ζωή” λένε ότι ο ανεξέλεγκτος αριθμός των τουριστών προκαλεί μείωση των μισθών, απώλεια της ποιότητας ζωής, θόρυβο και αύξηση των τιμών των κατοικιών, τόσο για ενοικίαση όσο και για αγορά.
Παρόμοιες διαμαρτυρίες έγιναν στα Κανάρια Νησιά και τη Βαρκελώνη – την πιο πολυσύχναστη πόλη της Ισπανίας που δέχεται 12 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο – όπου ο αυξανόμενος αριθμός των επισκεπτών “ασκεί πίεση στις υπηρεσίες υγείας, τη διαχείριση των αποβλήτων, την παροχή νερού και τη στέγαση εις βάρος των κατοίκων”, ανέφερε το Euronews, ενώ “η αυξημένη κατασκευή ξενοδοχειακών και οικιστικών συγκροτημάτων θέτει σε κίνδυνο ιστορικά μνημεία, τη βιοποικιλότητα και τους φυσικούς πόρους”.
Τι γίνεται μετά;
Οι αρχές των Βαλεαρίδων έχουν αναλάβει “πρωτοποριακό ρόλο”, εισάγοντας μια σειρά νέων μέτρων υπεύθυνου τουρισμού για να γίνουν “ο πρώτος κυκλικός προορισμός στον κόσμο”, αναφέρει το LonelyPlanet. Στόχος είναι να επιτευχθεί ένα “πιο ισορροπημένο και βιώσιμο μοντέλο τουρισμού που θα προστατεύει επίσης το φυσικό περιβάλλον των νησιών και τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού”. Τα μέτρα περιλαμβάνουν περιορισμούς στην κατανάλωση αλκοόλ, απαγόρευση νέων ξενοδοχείων και τουριστικών διαμερισμάτων τύπου Airbnb, περιορισμό της πρόσβασης οχημάτων σε μη μόνιμους κατοίκους κατά τη διάρκεια της υψηλής περιόδου και επιβολή περιορισμών στον αριθμό των επισκεπτών σε παραλίες και εθνικά πάρκα.
Ακολουθώντας τον ηπειρωτικό γείτονά της, την Καταλονία, η περιοχή εισήγαγε τουριστικό φόρο, ενώ και άλλες περιοχές πρόκειται να ακολουθήσουν. Τέλη για ημερήσιες εκδρομές και τουριστικές εισφορές για δημοφιλείς τοποθεσίες έχουν ήδη εισαχθεί σε μέρη όπως η Βενετία και το Μπαλί, αλλά πολλοί κοιτάζουν προς το Μπουτάν, το οποίο έχει τον ακριβότερο τουριστικό φόρο στον κόσμο στα 100 δολάρια (77 λίρες) την ημέρα.
Καταβάλλεται προκαταβολικά, ανεξάρτητα από τη διαμονή, το φαγητό, τις πτήσεις και άλλα έξοδα, αυτό “αναμφίβολα αποτρέπει πολλούς από το να το επισκεφθούν”, αναφέρει η βρετανική εφημερίδαIndependent, “αλλά αν, όπως ένα σαφάρι ή διακοπές με καταδύσεις, το Μπουτάν θεωρείται ένα μέρος που προορίζεται για τους εύπορους, η επιβολή επιπλέον 100 δολαρίων την ημέρα δύσκολα είναι κάτι για το οποίο οι μη εύποροι θα χάσουν τον ύπνο τους”. Ενώ τα μέτρα αυτά είναι εντυπωσιακά, ο Sean Thomas στο The Spectator αμφιβάλλει ότι θα έχουν αξιοσημείωτο αντίκτυπο, “κυρίως επειδή ο τουρισμός είναι τόσο εξαιρετικά κερδοφόρος”.
Πέρυσι, ο παγκόσμιος τουρισμός παρήγαγε περίπου 6 τρισεκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας τον έναν από τους μεγαλύτερους τομείς στον κόσμο. Τουλάχιστον 150 έθνη στον πλανήτη αναφέρουν τον τουρισμό ως ένα από τα πέντε μεγαλύτερα έσοδά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ισπανία, η οποία πέρυσι υποδέχτηκε πάνω από 85 εκατομμύρια επισκέπτες από το εξωτερικό και “ηγείται του λαϊκού αγώνα -back” κατά του υπερτουρισμού, αναφέρει το Euronews. Η ομάδα λόμπι του τουρισμού της Exceltur δήλωσε ότι οι παραθεριστές αντιπροσώπευαν το 71% της πραγματικής ανάπτυξης της ισπανικής οικονομίας πέρυσι και η κατανάλωση από μη κατοίκους αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα τρίτο της συνολικής ανάπτυξης της Ισπανίας κατά 2,5% το 2023, σύμφωνα με την εταιρεία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών BBVA.
Στο τέλος, ο έλεγχος του αριθμού των επισκεπτών σε ορισμένους από τους πιο περιζήτητους προορισμούς στον κόσμο θα μπορούσε να καταλήξει σε μια μορφή “δελτίου”, που πιθανότατα αποφασίζεται από τα χρήματα, κατέληξαν διάφοροι σχολιαστές. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι στο μέλλον τα ταξίδια σε πιο δελεαστικούς τόπους θα γίνουν επαρχία των πλουσίων, όπως ήταν και στο παρελθόν”, πράγμα που σημαίνει ότι η καλύτερη συμβουλή είναι να “αξιοποιήσετε στο έπακρο τα δωρεάν ταξίδια όσο μπορείτε”.
Λύσεις για την αντιμετώπιση του υπερτουρισμού Οι λύσεις για την επαρκή αντιμετώπιση των επιπτώσεων του υπερτουρισμού είναι πιθανό να είναι πολλές και ποικίλες και πρέπει να προσαρμόζονται στον εκάστοτε μοναδικό προορισμό. Η αλυσίδα εφοδιασμού του τουρισμού πρέπει επίσης να φέρει το μερίδιο ευθύνης που της αναλογεί. Ενώ οι δημοφιλείς προορισμοί είναι κατανοητά πιο εύκολο να πωληθούν, ο επαναπροσανατολισμός του τουρισμού πέρα από τα δημοφιλή “μελίσσια”, όπως τα αστικά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς ή οι υπερπλήρεις παραλίες, χρειάζεται μεγαλύτερη ώθηση για να αποφευχθεί η μετατόπιση του προβλήματος αλλού. Οι τοπικές αρχές πρέπει να εφαρμόζουν μέτρα πολιτικής που καθορίζουν τα όρια χωρητικότητας, στη συνέχεια να διασφαλίζουν την τήρησή τους και, σε αντίθετη περίπτωση, να θεωρούνται υπεύθυνες για την αδράνειά τους.
Εν τω μεταξύ, οι ίδιοι οι τουρίστες θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τη συμπεριφορά και τις αποφάσεις τους κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, καθώς αυτό μπορεί να κάνει μεγάλη διαφορά στον αντίκτυπο στους τοπικούς κατοίκους. Όσοι επενδύουν στον τουρισμό θα πρέπει να υποστηρίζουν πρωτοβουλίες που αναδεικνύουν τις τοπικές προτεραιότητες και ανάγκες, και όχι απλώς να ασκούν ένα μοντέλο μέγιστης εξόρυξης για τους μετόχους της αλυσίδας εφοδιασμού.